شهر قدیمی دهدشت
شهر قدیمی دهدشت با وسعت ۴۰ هكتار سابقه‌ای طولانی در تاریخ دارد كه دست كم توسعه آن به دوران صفویه بر می‌گردد. این شهر كه روزگاری پررونق را پشت سر گذاشته دارای برج و بارو و ارگ بوده كه هم اكنون بخش‌هایی از آن باقی مانده است.
نگاهی به جغرافیای محل نشان میدهد كه این شهر به واسطه قرار گرفتن بر سرراه پایتخت صفویان به بنادر جنوبی و نیز نزدیكی به شهر ارجان یا بهبهان كنونی نقش موثری دراقتصاد بخصوص تجارت آن زمان ایفا می‌كرده است به طوری كه هم اكنون با توجه به پیشرفتهای تكنولوژیكی مسیر راههای اصلی در دست احداث از این شهر می‌گذرد.
شهر دارای آب و هوای گرمسیر است و معماری آن نیز از معماری صفوی الهام گرفته است. وفور سنگ گچ در محل سبب استفاده فراوان از این ماده شده است. گچبریها و طاق قوسها وگره‌بندیهای بسیار زیبا هنوز جان و نفس تازه‌ای به شهر میدهد، به طوری كه اكثر متاخرین به رشته تحریر درآورده‌اند از دهدشت نام چندانی برده نشده لیكن متقدمین بخصوص سفرنامه نویسان و جغرافیدانان غرب از شهری به نام «جومه» یاد كرده‌اند كه با توجه به آثار و نشانه ها تصور می‌شود دهدشت همان شهر جومه باشد.
● ستون های سنگی دو گور دوپا
این ستونها در شهرستان گچساران، روستای شوش از توابع بخش باشت قرار دارد و متعلق به دوران ساسانی است.
در مسیر راه باستانی بیشاپور به شوش و تیسفون در كنار جاده فعلی گچساران روستای شوش قرار دارد كه بر روی تپه‌ای بلند آثار دو ستون مشاهده می‌شود. اكثرا بر این عقیده‌اند كه این آثار متعلق به آتش‌دانهایی است كه جهت نمایاندن راه به كاروانیان مورد استفاده قرار می گرفته‌اند لیكن با توجه به تحقیقات به عمل آمده گمان می‌رود كه با توجه به آیین تدفین مردگان در دوره ساسانی این ستونها خمره‌هایی را كه مردگان را در آنها قرار می‌داده‌اند نگه می‌داشته‌اند تا خاك را آلوده نكنند؛ یعنی در واقع نوعی قبور خمره‌ای بوده‌اند.
● نقوش برجسته تنگ سروك
این نقوش در فاصله ۵۰ كیلومتری شمال بهبهان، بخش لیكك شهرستان كهگیلویه قرار دارد و قدمت آن به ۲۹۹ میلادی یعنی به دوره اشكانی می‌رسد و منسوب به شاهزادگان الیمائی است.نقوش برجسته تنگ سروك در سال ۱۸۴۱ میلادی به وسیله «بارون دبود» (سیاح روسی) تشخیص داده شد و برای اولین بار الستین دركتاب موسوم به جاده‌های قدیم ایران غربی منتشر شد. از تاریخ ۱۹۵۲ هنینگ این نقوش و كتبیه‌های آن را با دقت مورد مطالعه قرار داد. نقش تنگ سروك كه بر صخره‌ای در یك دره بلند از پایه‌های زاگرس در شهرستان كهگیلویه تراشیده شده، به یك شاهزاده الیمائید كه یك شاهزاده نشین تابع اشكانیان بوده منسوب است.
در تنگ سروك حداقل چهار مجموعه نقش برجسته موجود در سنگی كه از كوه جدا شده و به شرح زیر می‌باشد:
الف) اولین نقش دو نفر را در حال ایستاده نشان میدهد كه هر دو قبا و شلواری به سب لباسهای عهد اكشانی پوشیده‌اند. نمای شرقی این تخته سنگ شخصی را نشان میدهد كه روی تختی دراز كشیده درحدود ۶۰۰ متر دورتر در مجموعه‌ای از نقوش برجسته دیگری است كه احتمالا قسمت اصلی این مجالس را نشان میدهد.
ب) روی نمای غربی تخته سنگ اولی، نقوش در سه ردیف دیده می‌شود كه در نقوش دیگر بهتر محفوظ مانده‌اند. در ردیف بالا از قسمت چپ ابتدا فردی كه شاید شاه باشد روی تختی نشسته در طرفین او اشخاصی ایستاده‌اند، در نقش وسط سواری به شیری حمله كرده است و در بالای او كتبیه‌ای به خط پهلوی اشكانی دیده می‌شود.
در ردیف پایین مردی با یك شیر در حال جنگ است. در طرف شمال غربی این تخته سنگ یك نفر روحانی در كنار آتشدانی ایستاده و آتشدان روی سكوی سه طبقه‌ای قرار دارد. روی طبقه زیرین این سكو كتبیه‌ای به خط پهلوی اشكانی است. روی نمای شمالی آن نیز مجلسی در دو طبقه مشاهده می‌شود. در طبقه بالا مردی خوابیده و تاجی در دست دارد و بر روی دست چپ خود لمیده است و در سمت چپ این شخص سه سرباز نیزه به دست دارند و در لابلای آنها سه خط به زبان پهلوی اشكانی نوشته شده است. در طبقه زیرین شبیه سه نفر نمایان است كه كمی پاك شده است.
ج) به فاصله كمی در طرف شمال این تخته سنگ نقش برجسته دیگری است كه روی نمای جنوبی آن یك اسب سوار نشان داده شده است.
د) در حدود شش متر دورتر یك تخته سنگ دیده می شود مه از كوه بیرون آمده و روی آن مجالس مذهبی مانند، اشخاصی كه در كنار آتشدان نقش شده است دیده می‌شود.
● چهار طاقی خیرآباد
خیرآباد یا فروزك ناحیه‌ای گرمسیری با سابقه طولانی در تاریخ، واقع در جنوب غربی استان و تپه باستانی «ده‌وه» با قدمت حداقل ۵۰۰۰ سال در این محل قرار دارد. روشن است كه توسعه دین زرتشتی با به قدرت رسیدن پادشاهان اولیه ساسانی در ایران شكل گرفته و اقوام و مذاهب دیگر مورد تعقیب قرار گرفته‌اند.
در این راستا پادشاهان اولیه ساسانی همتی بلند داشته و پادشاهان متاخر نیز به دلیل تعهد خود نسبت به این دین با سایر ادیان مبارزه و در این راه اقدام به توسعه امكان مذهبی بخصوص آتشكده‌ها و مسایل مربوط به آن كردند. در سمت راست جاده دهدشت به بهبهان و در یك كیلومتری شمال روستای ده‌وه بنایی از دوره ساسانی در جانب چپ رودخانهٔ خیرآباد برپاست. این بنا كه به نام چهارطاقی یا آتشكده خیرآباد شهرت دارد ساختمانی است مربع شكل با اضلاع ۱۱ متر. این بنای تاریخی در چهار جانب اصلی دارای چهار طاق بوده كه بر روی چهار پایه با حجم حدود ۹ متر مربع قرار داشته است.
بر فراز آن گنبدی وجود داشته كه هم اكنون از بین رفته است. مصالح ساختمانی این بنا را عمدتا" سنگ تشكیل میدهد. این بنای مهم كه در كنار پلی از دوره ساسانی واقع شده است در اثر بارندگی‌های سال ۱۳۷۰ و همچنین زمین‌لرزه‌ای كه در این سال بوقوع پیوست دچار صدماتی از ناحیه پایه‌ها و بدنه شد.
علاوه بر این گذشت زمان باعث شده جرزهای آن به صورت بسیار خطرناك فرسوده شود تا جایی كه ضخامت حدود ۹ متر مربعی درزها در پیه جنوب غربی به یك متر مربع برسد. این موضوع و خطر ریزش حتمی بنا در صورت تكرار زمین‌لرزه و بارندگی شدید سبب شد میراث فرهنگی استان اقدامات حفاظتی لازم را به منظور جلوگیری از ریزش بنا پیش‌بینی و عملیات استحكام بخشی و پیوندی اثر مذكور، طی بهمن ماه ۱۳۷۰ آغاز شد و در پایان همان سال به اتمام رسید.