وجود پوشش گیاهی، درختان بلوط، بادام و گونه‌های علفی در طبیعت سرسبز بهاری کهگیلویه و بویراحمد سبب شده تا خوراکی‌های بهاری به بازار آمده و خانه‌های مردم میزبان غذاهای بهاری باشند.
با سفر به استان کهکیلویه و بویراحمد در فصل بهار می‌توان آمیختگی زندگی، فرهنگ و سنت را با طبیعت مشاهده کرد.
سفره‌هایی که با غذاهایی محلی، سنتی و ساده تزئین شده‌اند و از سالم‌ترین فرآورده‌های تولیدی تهیه می‌شوند.
این غذاهای سنتی نقش طبیعت را در زندگی مردم استان به‌وضوح قابل‌درک می‌سازند و با سفری در زمان، شمارا با مزاج گذشتگان عشایری این استان آشنا می‌کنند.
همان‌طور که گفتیم غذاهای محلی کهکیلویه و بویراحمد در زندگی عشایری گذشتگان این استان ریشه دارد، غذاهای محلی فصل بهار در این منطقه بیشتر به همراه نان محلی سرو می‌شود.
نان در کهگیلویه و بویراحمد نقش مهمی در سبد غذایی خانوار دارد، نان نارنجی از دیگر نان‌های سنتی استان است که از مخلوط آرد بلوط و آرد گندم تهیه‌شده و بسیار لذیذ است، این نان به دلیل خاصیت‌های فراوانی که دارد، در سال‌های اخیر طرفداران بسیاری پیداکرده است.
گرده زیر چاله نیز یکی دیگر از نان‌های محلی کهگیلویه و بویراحمد است که با آرد گندم، رازیانه و گاهی شکر یا شیره خرما تهیه می‌شود.
برای پخت این نان به خمیر آرد گندم زیره، شکر و یا شیره خرما اضافه کرده و خمیر سفتی را که به دست می‌آید با کف دست پهن می‌کنند.
سپس این نان بیضی را با نوک انگشتان شکل داده یا با وسیله‌ای طراحی کرده و زیر خاکستر گرم قرار داده و روی آن زغاله‌ای افروخته می‌ریزند تا پخته شود.
مُشتک از دیگر نان‌های سنتی استان است که برای پخت آن دو چانه خمیر گندم را روی‌هم قرار داده و نان کلفتی تهیه می‌کنند که به آن مشتک می‌گویند.
تکو یکی دیگر از نان‌های محلی استان است که از آرد ذرت تهیه‌شده و معمولاً نسبت به نان‌های دیگر استان حجیم‌تر است.
شُلشُلی از دیگر نان‌های استان است که با آرد گندم تهیه می‌شود. این نان با آرد گندم تهیه‌شده و بسیار خوشمزه است. برای تهیه این آرد خمیر رقیقی تهیه‌کرده به‌طوری‌که از دست چکه کند و سپس تابه را روی اجاق گذاشته و این خمیر رقیق را روی تابه ریخته و پهن می‌کنند، سپس تابه را روی زغال قرار می‌دهند تا طرف دیگر نان نیز پخته شود. این نان را با روغن محلی و عسل چرب کرده و می‌خورند.
گرده ذرتی یکی دیگر از نان‌های سنتی است که با آرد ذرت تهیه می‌شود و برای پخت نان ابتدا آرد ذرت را خیسانده تاکمی ترش شود و سپس تابه سنتی مخصوص را روی آتش قرار داده و خمیر را روی آن پهن می‌کنند.
در مرحله بعد تابه را از روی آتش برداشته و وارونه روی زغال‌ها قرار می‌دهند تا پخته شود و سپس با روغن یا کره حیوانی چرب کرده و می‌خورند.
یکی دیگر از نان‌های سنتی این استان نان «برکو» است که برای تهیه آن از آرد گندم مخلوط با بلغور گندم استفاده می‌کنند.
نان سنتی گندم نیز یکی از پرطرفدارترین نان‌ها در این استان است که هنوز هم در روستاها، مناطق عشایری و شهرها در خانه‌ها پخت می‌شود.
این نان از آرد گندم به دست می‌آید و برای پخت آن از تابه فلزی، وسیله پهن کردن نان که به آن خِنَک می‌گویند و وردنه‌ای بلند و باریک که حدود یک متر طول دارد و به آن «تیر» می‌گویند و هیزم استفاده می‌کنند.
این نان بسیار نازک بوده وقتی‌که پخته شد، خشک می‌شود که در هنگام استفاده باید آب‌زده و کمی نگه‌دارند تا نرم شده و سپس استفاده می‌کنند.
نان محلی از هزاره سوم قبل از میلاد در بین مردم و روستائیان کهگیلویه و بویراحمد پخت می‌شد این نوع نان یکی از نازک‌ترین نان‌ها است که با پخت کامل و بدون هیچ خمیره‌ای به دست می‌آید و با محصولات طبیعی و زراعی و تلاش خود مردم از گندم، جو و بلوط تهیه می‌شد، همین امر نان تیری محلی کهگیلویه بویراحمد را در فهرست آثار ملی کشور قرارداد.
مردان وزنان بسیاری درگذشته سرزمین چهارفصل کهگیلویه و بویراحمد طلوع و غروب کرده‌اند و غذاهای محلی این دیار نیز یادگاری دیرین از این گذشتگان است.
طبیعت و زندگی عشایری درگذشته مردمان این دیار خاطراتی پررنگ از خود به‌جا گذاشته و انواع نان‌های محلی از میوه درختان بلوط این دیار توسط زنان پخته می‌شد.
پیشرفت فنّاوری هم نتوانسته تأثیری بر پخت نان‌های سنتی در مناطق روستایی و عشایری کهگیلویه و بویراحمد بگذارد.
این نان را با عصاره بلوط و آرد گندم مخلوط می‌کنند.
کهگیلویه و بویراحمد با داشتن ۲۵۰ تفرجگاه طبیعی، ۳۰۰ بقعه متبرکه، ۷۵۰ اثر تاریخی ثبت‌شده در فهرست آثار ملی و مواهب طبیعی چشم‌نواز، مکانی مناسب برای گردشگران داخلی و خارجی است.
کهگیلویه و بویراحمد با بیش از ۱۵هزار کیلومتر مترمربع وسعت و جمعیتی افزون بر ۷۱۳هزار نفر بین استان‌های فارس، بوشهر، چهارمحال و بختیاری، اصفهان و خوزستان واقع شده است.
این استان با داشتن ۲۵۰ تفرجگاه طبیعی، ۳۰۰ بقعه متبرکه، ۷۵۰ اثر تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی و مواهب طبیعی چشم‌نواز مکانی مناسب برای گردشگران داخلی و خارجی است.
برای تهیه این نان پوسته سخت بلوط را می‌گیرند و خشک می‌کنند، سپس پوسته نازک بعدی را که به آن جفت می‌گویند،عصاره بلوط یا کلگ را درون آب یک هفته می‌خیسانند، تا به‌صورت خمیر درمی‌آید و از این خمیر نان تهیه می‌کنند.
آش دنگو از غذاهای محلی استان کهگیلویه و بویراحمد است که از حبوباتی مانند عدس، لوبیا چشم‌بلبلی، ماش، نخود، گندم، ادویه، زردچوبه و نمک درست می‌شود.
آبگوشت متداول‌ترین غذای عشایر این منطقه است که از گوشت و حبوبات درست می‌شود.
برای تهیه این غذا، لیزک که نوعی گیاه کوهی است را به‌صورت سبزی‌پلو تهیه و با قارچ سرخ‌شده آن را تزیین می‌کنند.
برای تهیه این غذا، کارده را که گیاهی گرمسیری با برگ‌های پهن است، ریز خرد می‌کنند و در آب‌لیمو می‌خوابانند، تا ترش شود. بعد از ۲ روز آب به آن اضافه می‌کنند پس از جوشیدن، گندم و برنج نیم‌کوب به آن اضافه می‌شود. این آش معروف‌ترین غذای سنتی کهگیلویه و بویراحمد است.
این غذا از بادام‌کوهی و برنج تهیه می‌شود.
این غذا از برنج، ماش و پودر انار خشک‌شده درست می‌شود و با پیازداغ تزیین می‌شود.
این غذای سرشار از کلسیم، از موادی مانند ماست، برنج، سبزی‌های معطر مانند تره کوهی و موسیر تهیه می‌شود که برای تزیین آن از پیازداغ و نعناع یا آویشن استفاده می‌کنند.
چنگال از دیگر غذاهای محلی مردم کهگیلویه بویراحمد است که برای درست کردن آن آرد را خمیر کرده و سپس خمیر را به شکل چانه درست می‌کنند و با چوبی بلند و صاف آن را پهن می‌کنند، سپس بر روی تابه پهن می‌کنند تا خوب بپزد، بعد از پخت آن را ریز کرده و شکر، آویشن کوهی و روغن محلی روی آن می‌ریزند و مصرف می‌کنند.
آجیل از گندم برشته‌شده، کنجد بوداده، مغز گردو، کلخنگ، مویز، انجیر و خرمای خشک درست می‌شود، این آجیل در بین مردم به گندم برشته مشهور است به دلیل اینکه میزان گندم این آجیل بیشتر از سایر اقلام است، به این نام شهرت دارد.
لبنی از ماست و برنج تهیه می‌شود و با روغن حیوانی و آویشن کوهی تزیین می‌شود، این غذای خوشمزه در کهگیلویه و بویراحمد به شله دویی یا شله سفید شهرت دارد.
دوا زردکی و پیازداغی یکی دیگر از غذاهای محلی در این استان است، برای تهیه این خوراک، ابتدا دوغ را با برنج محلی مخلوط کرده و روی اجاق می‌گذارند و با کفگیر خوب هم می‍زنند، بعد از این که جوش آمد کفگیر را برداشته و پیاز داغ با نعناع، گیاه کوهی چویل و نمک و زردچوبه اضافه می‌شود.
کل بلوط یکی از خوراکی‌های مهم محلی در استان است که برای تهیه آن بلوط‌ها را پوست گرفته، خشک و آسیاب کرده و آن را با آب جوشیده خیس می‌کنند، به اندازه‌ای که خمیر به هم نچسبد و بعد آن را ریز ریز می‌کنند و در یک سبد که زیر آن از برگ درخت بلوط باشد می‌ریزند و روی آن را هم با برگ بلوط می‌پوشانند.
سپس سبد را در مکانی گرم قرار می‌دهند و روی آن را با پارچه‌ای چندلایه می‌پوشانند تا خوب گرم شود، بعد از سه شب این مواد با آب شسته می‌شود تا شیرین شود، این ماده به‌صورت نان با غذاهای محلی مصرف می‌شود.
این غذا یکی از غذاهای محلی در استان است که برای تهیه آن کنگر که یک گیاه کوهی است را پاک‌کرده، شسته و آن را داخل دیگ پر از آب جوش می‌ریزند تا چند دقیقه بپزد، بعد برنج محلی را در آن ریخته و پس از این که برنج کمی نرم شد آبکش می‌کنند و به مدت یک ساعت دم داده می‌شود، این غذا بیشتر با ماست سیر زده مصرف می‌شود.
کلیه حقوق برای وب سایت بنیاد ایران شناسی محفوظ است. ©١٣٩9
نشانی: تهران، خیابان شیخ بهایی جنوبی، خیابان ایران شناسی، شهرک والفجر
طراحی و اجرا: اداره رایانه و فناوری اطلاعات