تنوع جانوری (گونه‌‌های شاخص)

استان کهگیلویه و بویراحمد در زمینه تنوع گونه‌‌های جانوری یکی از غنی ترین استان‌‌های کشور به‌‌شمار می‌‌رود که انواع مختلفی از پستانداران، پرندگان، خزندگان و حشرات در آن یافت می‌‌شود.

پستانداران:

خارپشت (چوله)، یوزپلنگ، گربه وحشی، کرنیس (جانوری است مانند پلنگ ولی پاهای بلند و قدی باریک مانند تازی دارد)، کرزنگلو (نوعی یوزپلنگ درنده)، جوجه تیغی (به گویش محلی کزوک)، گراز (خوک)، میش کوهی، بز کوهی (پازن)، قوچ کوهی و خرس

خزندگان:

مار بومی (اژدها)، مارمولک، مار افعی، انبلوک (به گویش محلی گرگراک)، وزغ مار (بک مار)، کژدم (به گویش محلی گاودم)، سوک (به گویش محلی به‌‌تر یا بتل)

پرندگان:

مرغ آبی، لک‌‌لک، مرغ ماهی‌‌خوار، تیهو، کبک، کلاغ، کلاغ پسه، کبک کر (به گویش محلی کوکر)، کرکس (به گویش محلی دال)، شاهین (به گویش محلی باشه یا باباشاه)، گنجشک، گپی، بلبل، سیاه بله، هوبره، حواصیل، دارکوب، باز، مرع هواخور (به گویش محلی باد کپن)، بادخور (سبز مرغ هم گفته می‌‌شود)، کبوتر طوق‌‌دار (داری به معنای درختی و کبوتر گاک نیز گفته می‌‌شود)، هدهد، گل گلایتن (به دلیل داشتن کاکل، مرغ کاکل‌‌دار یا گل گلایتن گفته می‌‌شود)، مرغ حق‌‌گو (شب‌‌آویز)

حشرات:

رتیل، هزارپا، خرچنگ خاکی یا کمائی روان

پوشش گیاهی جنگلی و مرتعی

پوشش گیاهی به عنوان یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین ارکان حیاتی هر اکوسیستم طبیعی از اهمیت منحصر به فردی برخوددار است. نقش پوشش گیاهی به‌‌عنوان یکی از پارامترهای مؤثر در کمیت و کیفیت حیات وحش جانوری اثبات شده است. وجود گونه‌‌های گیاهی نادر منحصر به فرد گونه‌‌های گیاهی زینتی، دارویی، جوامع پوشش متراکم با تمایز رنگی متنوع، گونه‌‌های گیاهی کهنسال، گونه‌‌های گیاهی کاشته شده وباغات میوه همه شماری از پوشش گیاهی این استان می باشد.

جاذبه‌‌های طبیعی استان کهگیلویه وبویراحمد مشخصه اصلی این استان به‌‌شمار می‌‌رود. این منطقه از کشور در شرایط و موقعیتی است که بین دو ناحیه گرمسیری و سردسیری قرار دارد. به علاوه موقعیت رشته کوههای مرتفع زاگرس‌‌جنوبی در برابر جریانات جبهه‌‌های آب و هوایی به صورتی است که آن را به سه بخش از نظر اقلیم و نفوذ آب و هوایی صحرایی کویر مرکزی و رطوبت حاصل از خلیج فارس و جبهه‌‌های هوایی مدیترانه‌‌ای تقسیم می نماید. محدوده مورد مطالعه براساس طبقه بندی‌‌های به عمل آمده در رویشگاه زاگرس واقع شده و این منطقه رویشی در یک نوار باریک با مساحتی حدود 102000 کیلومترمربع، بخش وسیعی از رشته کوههای زاگرس و اراضی اطراف آن را در بر می گیرد. جذب رطوبت ابرهای باران‌‌زای مدیترانه‌‌ای توسط کوههای زاگرس شرایط لازم را برای استقرار پوشش گیاهی جنگلی مناسب با گونه‌‌های غالب بلوط ایرانی فراهم ساخته است. این پوشش جنگلی جزء جنگل‌‌های صنعتی نبوده ولی نقش بسیار مهمی در تأمین آب کشور ایفا می کنند.

هر چند پوشش گیاهی منطقه مورد مطالعه از خصوصیات خاک و زمین شناسی و همچنین شرایط اقلیمی و هیدرولوژیک منطقه پیروی می کنند ولی پوشش گیاهی موجود در آن به دلیل وجود دو نوع آب و هوای گرمسیری و سردسیری متنوع بوده و گیاهان دارویی و صنعتی به وفور یافت می شوند. پوشش گیاهی ناحیه مورد مطالعه در بخش سردسیری به علت آب فراوان، نسبتاً انبوه، متراکم و جنگلی است. در قلمرو گرمسیری، پوشش گیاهی اغلب خشک و نیمه انبوه است. تنوع گیاهان جنگلی به گونه‌‌ای است که 80 درصد آن زیر پوشش گونه بلوط و 20 درصد باقیمانده مشتمل بر درختچه‌‌های بنده، کیکم، ارس، زالزالک، زبان گنجشک و بادام وحشی است. (اداره کل محیط زیست،1385،33)

اما تسلط کامل در دامنه جنوبی تا ارتفاع 2500 متر با گونه بلوط Quercrus Brunti می باشد. از ارتفاع 4000 متر به بالا دیگر خبری از بوته‌‌های سطحی منطقه نیست و تنها شاهد گیاهان کوچک و زیبایی در پناه سنگ‌‌ها و شکاف و صخره‌‌ها هستیم. برخی از این گیاهان در اوایل تابستان گل‌‌های ریز، رنگین و بسیار زیبایی به بار می‌‌آورند. بنابراین پوشش گیاهی محدوده مورد مطالعه از غنای خاصی برخوردار بوده و لازم به ذکر است که گونه‌‌های شناسایی تمامی گونه‌‌های موجود در عرصه نبوده و بعضی از گونه‌‌های موجود شناسایی شده در عرصه است که به طور مختصر به برخی از گونه‌‌های شاخص و مهم اشاره می گردد. (همان،1388،19)

فهرست گونه‌‌های گیاهی مهم در استان(درختی، بوته‌‌ای و علفی)

گیاهان درختی و درختچه ای:

بلوط، بنه (پسته وحشی)، زربین، ارژن، کیکم (افرا)، خینجوک (کله خونگ)، صنوبر، سماق تمشک، گز، نارون، کاروان کش، شوخ، سنجد، اتنجیر وحشی، زبان گنجیشک، پلاخور (شن)، زالزالک، بادام‌‌کوهی، بادام‌‌وحشی، زرشک‌‌وحشی، ارس، شبه‌‌مو، گلابی‌‌وحشی، آلبالوی‌‌وحشی (تاگ)، گیلاس‌‌وحشی (تگ)، دافنه (خوشک)، داغداغان، محلب، شیرخشت، چنار، بید و گردو و....

گونه‌‌های دارویی:

درمنه، بودمادران، برنجاس، آویشن، پونه کوهی، زرآبی (چای کوهی)، بابونه، چوبک، جلپه خاری، پشموک، توت سهری، آب لیله، میخک، چویل، انگیون، کارده، ریواس، پیاز وحشی(تره)، ختمی وحشی، لیزک (بن سرخ)، کتیرا، گل‌‌گاوزبان، بیلهر، لوپر، خاکشیر، پرسیا وشان و... (خردمند و دیگران،1388،63).

گونه‌‌های علفی و بوته‌‌ای:

جاشیر، گلرنگ وحشی، انواع گندمیان، خانواده کاسنی، گل حسرت، زبان دقفا، گل عروس، هزار خاره، میخک، شکر تیغال، باریجه، بنفشه، دم اسب، خرفیون، خارشتر، دم روباهی، تاج خروس، موسیر، تیزک، پنیرک، چشم بلبلی، سیاه دانه، گل قاصدک دنایی، گوش بره، بارهنگ، هفت بند، پامچال، آلاله، ریواس، ترشک، اووندول، جووحشی، ریش بزی، شبه گرامها، آرشینو، سریش، ترنجبین، شالویه، ریحان کوهی، ثعلب، انواه گون، مرجانی، گل عسلی، گز، اوریتا، فارکو، اسپرس، سنبله کوهی، مرزه، کنگر، یونجه و... (همان،1388،19)

پوشش گیاهی محدوده مورد مطالعه درحال‌‌حاضر به‌‌دلیل فشارهای وارده از سوی انسان به عناوین مختلف به‌‌عنوان یکی از مهمترین پارامترهای تأثیرگذار بر پوشش گیاهی منطقه تبدیل شده است. استفاده به عنوان سوخت، تعلیف احشام و چرای بیش از حد دام ساکن و کوچ رو، ساخت و ساز، بوته کنی و بهره‌‌برداری بی‌‌رویه، تخریب مراتع و قطع جنگل و تبدیل آنها به اراضی کشاورزی، جاده سازی، فراهم نبودن زمینه‌‌های اشتغال برای جذب نیروی کار جوان و تمایل و گرایش آنان به کشاورزی سنتی در اراضی نامناسب، عدم مدیریت جامع بهره برداری از منابع طبیعی و گیاهی، جمع‌‌آوری گیاهان دارویی و خوراکی و ریشه کن نمودن آنها، دخل و تصرف در شرایط هیدرولوژیک و... بیشترین نقش را در تخریب پوشش گیاهی محدوده مورد مطالعه ایفا می کند.

منطقه اکولوژیکی زاگرس

برخی منابع قدمت جنگل‌‌های بلوط زاگرس را 5500 سال ذكر كرده‌‌اند. ایجاد و گسترش جنگل در این ناحیه به خاطر بارندگی‌‌های ناشی از استقرار سیستم مدیترانه‌‌ای و دریای سیاه بوده و از ناحیه سردشت آذربایجان‌‌غربی تا فیروزآباد فارس امتداد دارد. یكی از معیارهای تعیین مرز این ناحیه گونه گیاهی غالب آن، بلوط ایرانی است. اما سایر گونه‌‌های اصلی این ناحیه رویشی بنه، بادام، کیکم و گلابی وحشی است. دو كاركرد مهم جنگل‌‌های بلوط زاگرس حفاظت آب و خاك هستند كه با توجه به غالب بودن آب و هوای خشك و نیمه‌‌خشك در كشور از اهمیتی انکارنشدنی برخوردارند؛ آنچنانكه هر نوع سرمایه‌گذاری حفاظتی و احیایی را توجیه‌پذیر نشان می‌‌دهد. جنگل‌‌های زاگرس با توجه به زادآوری محدود و پایین، جزو جنگل‌‌های حفاظتی و حمایتی قرار می‌‌گیرد.

جاذبه های طبیعی و گردشگری

اگر چه طبیعت زیباو د ل انگیز كهگیلویه و بویراحمد سراسر جاذبه است، واز آن تعابیری چون سرزمین چهار فصل ، شمالی در جنوب، منطقه سراسرگردشگری و.... شده است، امادر این مقال نام برخی زیباییها خواهد آمد: تنگ گنجه ای ، آبشار یاسوج، پیست اسكی كاكان وسد شاه قاسم در شهرستان بویر احمد ؛ دریاچه كوه گل، روستاهای گردشگری كریك و كوخدان، قله های دنا، منطقه چیتاب در شهرستان دنا؛ تنگ سروك(ساولك)، تنگ ماغر، قلعه نادر(النظیر)، و دریاچه برم الوان در شهرستان بهمئی؛ شهر قدیم دهدشت ، چشمه جن در لنده ، آبشار كمردوغ قلعه ریسی، آبشارخیمه یاطوف خیمه در مسیرجاده سوق به لنده، طبیعت زیبای دیشموك در شهرستان كهگیلویه؛ شلال دون باشت در شهرستان باشت؛ باغ چشمه بلقیس چرام و شالیزارهای چرام در شهرستان چرام؛ باغ فردوس گچساران وشعله های زیبای چاه های نفت و گاز در شهرستان گچساران ،از مناطق زیبای طبیعی و گردشگری كهگیلویه و بویر احمد می باشند.

میراث فرهنگی و ویژگی های تاریخی

كهگیلویه و بویر احمد جدای از زیبائی های طبیعی؛ از كانون مسیرهای گذشته تمدن كهن ایران نیز بوده است. آثار باستانی و تاریخی زیادی در این استان قرار دارد. نقوش برجسته و سنگ نوشته های تنگ سروك ( ساولك)در شهرستان بهمئی؛ پل تاریخی پاتاوه و تخت شاه نشین در شهرستان دنا؛ پل خیرآباد و آتشكده باستانی آن و چهار طاقی خیر آباد در شهرستان گچساران؛ گورستان لما در شهرستان دنا؛ منطقه تاریخی دشت روم در شهرستان بویر احمد؛ روستای تاریخی كارند( عصر صفویه)، قلعه النظیر ( نادر) ( عصر اسماعیلیان) و استودان های تنگ ماغردر شهرستان بهمئی، شهر قدیم دهدشت ( عصر صفویه)در شهرستان كهگیلویه و تل خسرو مربوط به هزاره اول قبل از میلاد در شهرستان بویر احمد را می توان ازآثار تاریخی این استان نام برد.

ایلات و شهرستانها

در گذشته نه چندان دور نوع زندگی اكثریت مردم استان عشایری و كوچ نشینی بوده است، كه 6 شش ایل بزرگ در این استان به ییلاق و قشلاق می پرداختند. ایلات شش گانه این ناحیه شامل:

1- ایل بویراحمد

2- ایل بهمئی

3- ایل باشت و باوی

4- ایل طیبی

5- ایل چرام

6- ایل دشمن زیاری

؛ كه البته می بایست عشایرترك قشقایی را نیز بر این ایلات اضافه نمود. امروزه این ایلات در هشت شهرستان استان با نام های بویراحمدبا مركزیت شهر یاسوج، باشت با مركزیت شهر باشت، بهمئی با مركزیت شهر لیكك، چرام با مركزیت شهر چرام، دنا با مركزیت شهر سی سخت، گچساران با مركزیت شهر دو گنبدان، لنده با مركزیت شهر لنده و كهگیلویه با مركزیت شهر دهدشت، ساكن می باشند.

آشنایی با استان

استان كهگیلویه و بویر احمد سرزمینی است با وسعت16264 كیلومتر مربع،در جنوب غربی ایران كه میان استانهای فارس ، اصفهان،چهار محال و بختیاری، خوزستان و بوشهر قرار گرفته و در واقع پل ارتباطی میان این استانها محسوب می شود. براساس سرشماری نفوس و مسكن سال 1385 ، جمعیت استان تعداد 634299 نفر بوده است. رشته كوه های زاگرس به طور موازی از شرق تا شمال این استان را در بر می گیرند. هر چه از طرف شمال به جنوب پیش برویم، ارتفاع كوه های منطقه گرمسیری كم شده و از مقدار بارندگی و رطوبت هوا به طور محسوس كاسته می شود. به همین خاطر این استان به دو ناحیه سردسیری و گرمسیری تقسیم می شود. قله قاش مستان با ارتفاع 4435 متر از سطح دریا، بلندترین قله رشته كوه دنا می باشد. جنگل های استان حدود 997 هزار هكتار تخمین زده می شود كه متأسفانه اكثر این جنگل ها در اثر بهره برداری بی رویه تخریب یافته، و از شكل جنگل خارج شده است.تنوع گیاهان جنگلی به گونه ای است كه 80 درصد آن زیر پوشش گونه بلوط و 20 درصد باقی مانده مشتمل بر درختچه های بنه، كیكم، ارس، زالزالك، و بادام وحشی است. از منظر مردم شناسی، اكثریت مطلق مردمان كهگیلویه و بویر احمد لهجه لری و البته با گویش های متفاوت دارند. در شهرستان گچساران نیز اقلیت ترك زبان زندگی می كنند كه اغلب از طوایف دره شوری قشقایی هستند. تمامی مردم استان، مسلمان و شیعه دوازده امامی می باشند .